شب قدر، بزرگترين ، شريف ترين، پرارج ترين و پررمز و رازترين شب ها در گردونه زمان است كه قلم ها در وصفش مى شكنند و زبان ها در توصيفش قاصر و عقل و تدبيرها در فهم آن مبهوت و متحير مى مانند.
شبى كه به فرموده امام صادق (ع) قلب رمضان به شمار مى آيد. بهترين شب سال، شب قدر است كه خداوند در قرآن كريم آن را شبى پربركت دانسته و ارزش آن را برتر از هزار ماه بيان مى كند.
آيا براستى بركتى بالاتر از اين هست كه يك شب هم تراز هزار ماه يعنى ۳۰ هزار شب يا ۸۳ سال و ۴ ماه قرار گيرد. چرا اين شب «شب قدر» ناميده شده است چه اسرارى در آن نهفته و چه وقايع و حوادثى در آن رخ داده و مى دهد.
مفسران قرآن كريم با استفاده از قرآن و احاديث پيشوايان معصوم دين درباره نامگذارى اين شب به «شب قدر» مطالب و دلايل زيادى آورده اند.
شب قدر يعنى شب بزرگ و باعظمت ، زيرا در قرآن كريم «قدر» به معناى منزلت و بزرگى خدا آمده است. (حج ۷۴‎)
همه مقدرات بندگان نيز در طول سال در اين شب رقم مى خورد. (دخان ۴‎)
همچنان كه امام رضا (ع) فرمودند: «خداوند در شب قدر آنچه را از اين سال تا سال بعد پيش خواهد آمد مقدر مى فرمايد از زندگى يا مرگ ، از خوب يا بد يا روزى ، پس آنچه خداوند در اين شب مقرر فرمود، وقوع آن حتمى خواهد بود.»
البته اين امر هيچ گونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختيار ندارد زيرا تقدير الهى به وسيله فرشتگان طبق شايستگى ها و لياقت هاى افراد و ميزان ايمان و تقوا و پاكى نيت و اعمال آنهاست. بدون شك مفاهيمى چون وعده و وعيد، انذار و بشارت ، كيفر و پاداش در قرآن و روايات بدون اراده و اختيار انسان بى معنا خواهد بود. حضور انسان در محافل شب قدر، عبادت و دعا و جلوه هايى از حضور اراده و اختيار انسان است. بزرگترين اشتباه درباره حقيقت مشيت الهى اين است كه گروهى خود را صاحب همه چيز مى دانند و تصور مى كنند خداوند به صورت مطلق همه كارها را به بندگان خود واگذار كرده است ؛ پس نه ثواب و عقاب در كار است و نه مسئوليت و اخلاق. گروهى ديگر نيز فكر مى كنند انسان موجودى مجبور است كه هيچ اختيار و آزادى ندارد و همه چيز توسط قضا و قدر تعيين مى شود. در حالى كه حقيقت امرى ميان اين دو نظر است يعنى نه جبر قضا و قدر و نه واگذارى مطلق به بندگان، چرا كه بعضى از كارها را ما به خواست و اراده خودمان انجام مى دهيم مثل خوردن ، آشاميدن، رفتن، آمدن و در بعضى ديگر از كارها همچون به دنيا آمدن، از دنيا رفتن و اراده و خواست ما مطرح نيست.

شب قدر در طول سال بيش از يك شب نيست و آن شب نيز در ماه مبارك رمضان واقع شده است. اين مسئله، مورد قبول همه مسلمانان است كه هيچ گونه شك و ترديدى در آن وجود ندارد؛ زيرا از سويى خداوند در قرآن مى فرمايد: «ماه رمضان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است» (بقره ۱۸۵‎)
و از سوى ديگر در آيه اول سوره قدر مى خوانيم «ما آن (قرآن) را در شب قدر فروفرستاديم.» از همراه كردن اين دو آيه مباركه به يكديگر چنين نتيجه گيرى مى شود كه شب قدر خارج از ماه مبارك رمضان نيست و حتماً در اين ماه قرار دارد. بنابر روايات اسلامى خداوند اجابت را در ميان دعاها پنهان كرده است تا مؤمنان به همه دعاها روى آورند. همان گونه كه وقت مرگ را پنهان كرده است تا مردم در همه حال پذيراى آن باشند. وقت قيامت و ظهور امام زمان(عج) را نيز مخفى كرده تا اهل معصيت آنها را دستاويزى براى نيل به مقاصد شوم خود قرار ندهند و در مقابل مؤمنان در همه حال مراقبت بيشترى از خود نشان دهند. بر همين مبنا شب قدر مخفى است و زمان دقيق آن مشخص نيست. امام على(ع) دليل مخفى بودن شب قدر را در اين مى داند كه مؤمنان شب هاى بيشترى را قدر بدانند و به آرزوى درك فضيلت آن به كارهاى نيك و عبادت بيشترى پرداخته و از معاصى و زشتى ها دورى گزينند و در پرستش خداوند تلاش بيشترى نمايند. از سوى ديگر شب قدر بايستى مخفى باشد زيرا اگر شب خاصى معين مى شد، برخى افراد بر اثر توفيق شب زنده دارى و احياى آن به عجب و غرور مبتلا مى شدند اما هنگامى كه زمان آن معين نباشد، بر اثر مواظبت بيشتر، ملكات فاضله در نفس شان راسخ تر مى شوند و در نتيجه از بركات و فيوضات بيشترى در اين شبها بهره مند مى شوند. اگر اين شب معلوم بود، حرمت و عظمت درخورشان را نداشت ، زيرا مردم همواره براى هر چه كه از ديد آنها مخفى است ، احترام بيشترى قائلند.

بى ترديد شب قدر از شب هاى باعظمت و با اهميت سال است و دليل فضيلت اين شب بر ساير شبها به اعتبار امورى است كه در اين شب محقق مى شود.
شب آمرزش گناهان: پيامبر خدا (ص) در تفسير سوره «قدر» فرمودند: «هر كس شب قدر را احيا بدارد و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامى گناهانش آمرزيده مى شود.»
قلب رمضان : امام صادق (ع) فرمودند: «از كتاب خدا استفاده مى شود كه شماره ماههاى سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماه ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان ليلة القدر است.»
بهتر از هزار ماه: در فرهنگ غنى اسلام ، همه چيز را با معيارهاى الهى مى سنجند و بر همين اساس قرآن در مورد اين شب مى فرمايد: «ليلة القدر خير من الف شهر» در دعاى ۴۴صحيفه سجاديه نيز مى خوانيم: «(عبادت و بندگى در) شبى از شب هاى آن را بر (عبادت در) شب هاى هزارماه قرار داد (چون خيرات و بركات و سودهاى دينى و دنيوى در آن است ) و آن را شب قدر ناميد.»
نزول قرآن در اين شب: طبق روايات موجود، مجموع قرآن در شب قدر نازل شده است. اين نزول دفعى و يكباره قرآن است اما نزول تدريجى و تفصيلى قرآن طى بيست و سه سال دوران نبوت پيامبر گرامى به صورت الفاظ نازل شده است.

بنا بر روايات و ظاهر آيات سوره قدر، شب قدر منحصر به زمان رسول خدا(ص) نيست و فرشتگان در شب قدر مقدرات يك سال را نزد «ولى مطلق زمان » مى آورند و بر او عرضه مى كنند. اين واقعيت از روز نخستين خلقت بوده است و تا قيامت هم ادامه دارد.
از سويى نيز بنابر روايات زمين از نخستين روز خلقت تا آخر فناى دنيا بى حجت نخواهد بود چنان كه امام على(ع) فرمودند: «شب قدر در هر سالى هست ، در اين شب امور همه سال (و تقديرها و سرنوشت ها) فروفرستاده مى شود، پس از درگذشت پيامبر (ص) نيز اين شب صاحبانى دارد.»
حجت خدا در زمين در زمان حاضر وجود مقدس و مبارك حضرت مهدى(عج) است و اوست كه حجت خدا و وصى اوصيا و خليفه رسول خدا و معصوم از هر گناه و پليدى است و لذا صاحب شب قدر است.